Mücavir alan, kelime anlamı olarak “komşu, bitişik, yakın alan” demektir. Gayrimenkul ve şehircilik hukukunda ise belediyelerin sınırları dışında olup, belediyelerin imar ve planlama yetkisi altına verilmiş alanları ifade eder.
Bir belediyenin resmi idari sınırları belli olsa da kentin gelişme yönü dikkate alınarak belediye sınırları dışındaki bazı bölgeler de o belediyenin kontrolüne bırakılabilir. Bu alanlara mücavir alan denir. Belediyeler bu alanlarda özellikle imar planı hazırlama, yapılaşmayı denetleme ve düzenleme konularında yetkilidir. Ancak klasik belediye hizmetleri (temizlik, ulaşım, su, altyapı gibi) için mücavir alanlarda zorunlu bir görevleri yoktur.
Mücavir alan uygulamasının temel amacı, şehirlerin düzensiz büyümesini engellemek ve gelecek yıllardaki planlı gelişimini kontrol altına almaktır. Örneğin bir köy, henüz belediye sınırları içinde olmasa bile kente yakınlığı ve gelecekte şehirleşmeye açılma ihtimali nedeniyle mücavir alan ilan edilebilir. Böylece bu bölgede ruhsatsız yapılaşmanın önüne geçilir ve şehirle uyumlu şekilde büyüme sağlanır.
Mücavir alan belirleme yetkisi, ilgili belediyenin talebi üzerine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından onaylanır. Bakanlığın uygun görmesiyle birlikte söz konusu alan belediyenin imar yetkisi içine dahil edilir.
Örneğin bir ilçenin sınırlarına komşu köyde hızlı bir yapılaşma başlarsa, belediye burayı mücavir alanına dahil etmek için başvurabilir. Bu sayede köyde yapılacak yeni inşaatlar belediyenin imar kurallarına uygun olmak zorunda kalır.